مقاومت هشت ساله ملت ایران در جنگ تحمیلی، توانمندی ایدئولوژی اسلام را به عنوان مقولهای فرهنگی و سیاسی در عصر حاضر بار دیگر به اثبات رسانده و جوهر مقاومت و پایداری را در برابر مطامع استکبار و تئوریهای تحمیلی به عنوان سمبل بازیافت هویت دینی و اقتدار فرهنگی وارد زندگی مردم کرده است. فراتر از این، امام خمینی(ره) و امام خامنه‌ای(مدظله العالی)، روح مبارزه و حفظ انگیزه دفاعی را تبلور دین و دینداری می‌دانند.
امام راحل قدس سره در پیام به گورباچف، آخرین رییس جمهور اتحاد جماهیر شوروی سابق فرمودهاند: «دینی که در آن مبارزه با قدرتها نباشد، دقیقا افیون تودههاست» و همچنین در صدر فرمان برائت فرمودهاند: «آنها که تصور می‌کنند مبارزه در راه استقلال و آزادی فلسطین و مظلومین جهان با سرمایه‌داری و رفاه‌طلبی منافات ندارد، با الفبای مبارزه بیگانهاند، آنهایی هم که تصور می‌کنند سرمایه‌داران و مرفههای بیدرد با نصیحت و موعظه و پند و اندرز متنبه می‌شوند و به مبارزان راه آزادی پیوسته و یا به آنها کمک می‌کنند، آب در هاون میکوبند».
امام خامنه‌ای (مدظله العالی) نیز مقاومت در جنگ تحمیلی و ایستادگی در مقابل تهدید غرب و احساس عزت و استقلال در مقابل ابرقدرتهای عالم را نعمت باارزشی می‌دانند که ناشی از بقایای فرهنگ اسلامی است.
هشت سال دفاع مقدس، آزمون عینی اندیشه امام راحل و امام خامنه ای مبنی بر کارا بودن مفاهیم فرهنگی و ارزش‌های اخلاقی بوده و مکتب اسلام را به عنوان مظهر نواندیشی، در فرایند تاریخی حرکت‌های احیاگر به جهان عرضه کرده است و از این روست که امام(ره) در پیامی به روحانیت معظم فرمودهاند: «هر روز ما در جنگ برکتی داشتهایم که در همه صحنهها از آن استفاده کردهایم… ، ما انقلابمان را در جنگ صادر کردهایم… ، ما در جنگ ریشههای انقلاب پربار اسلامیمان را محکم کردیم».
رزم در بزم ایمان
تجاوز نظامى عراق به ایران با پشتیبانى و حمایت دو ابرقدرت و همراهى حکومتهاى وابسته باهدف نابودى انقلاب اسلامى و یا جلوگیرى از صدور آن، به نظام مقدس جمهورىاسلامى تحمیل شد، تحلیل آنها چنین بود که نهال نوپاى انقلاب و حکومت دینى آمادگى و توانایى مقاومت نداشته و در همان روزهاى اولیه سقوط مىکند. مخصوصاً که روشنفکران منفعل و تربیت شده در غرب و نفوذ کرده در بخشهایى از مدیریت اجرایىکشور چراغ سبزهایى به دشمنان بیرونى نشان داده بودند، لکن همین جنگ ناخواسته بار دیگر امت اسلامى و اقشار مختلف را انسجام بخشید و یکى از مهمترین عوامل تداوم انقلاب در دهه اول شد.
حقیقتاً این تهدید بزرگ به یک فرصت براى نشان دادن حقانیت و مواضع الهى و مردمى و ضداستکبارى تبدیل شد و جنگ تحمیلى را به دفاعى مقدس و مبارک بدل کرد. حضور هشیارانه، یک‌پارچه و مقتدرانه مردم و پیوند عمیق آنان با رهبرى، بسیارى از خطرات و تهدیدات احتمالى را کنار زد تا جایى که نفاق داخلى و نفوذهایى که تا سطح ریاست جمهورى براى خود جایگاه کسب کرده بودند، رسوا و افشاء شده و این منافقان ناچار شدند صحنه انقلاب و کشور را با ذلت ترک کرده و به سوى اربابان غربى خود فرار کنند.
جای جای سرزمین پهناور ایران اسلامی، از قله‌های سرد و برف پوش تا صحراهای گرم و تفتیده خوزستان، هنوز یادآور رستاخیز خروشی جاوید و تلاشی سراسر امید و نوید از امتی سروقامت و مؤمن بر ضد طغیان و تجاوز است. امت واحده ای که زیر پرچم جمهوری اسلامی در طول هشت سال دفاع مقدس، پاره‌های تن خود را در راه آرمان‌های مقدس اسلام تقدیم کرد تا همواره سربلند و سرافراز باشد.
سخن از سرافرازان عالم مجاهدی است که وقتی پرده‌های حجاب را کنار زده و چشم دل به کاروان گلگون کفنان جاوید تاریخ بگشاییم، مشعل های فروزانی را می‌بینم که انوار پر فروغشان بر چهره‌های نورانی شهیدان می درخشد. این خورشیدهای جهان‌افروز عالم ابدیت، عالمان مجاهدی هستند که علم و عمل را درآمیختند و در نبرد حق و باطل و چکاچک شمشیرها، خطبه شهادت زمزمه کردند و با سینه‌ای سرشار از عشق و معرفت به لقای حق شتافتند.
روحانیت در کلام امام خمینی(ره)
فرمایش حضرت امام(ره) که در پیام تاریخی خود خطاب به مراجع تقلید و روحانیون به تاریخ مبارزات روحانیت اشاره کرده اند، بهترین سند در رابطه با تبیین نقش روحانیون در دفاع مقدس است.
در قسمتی از این پیام تاریخی آمده است: «صلوات و سلام خدا و رسول خدا بر ارواح طیبه شهیدان، خصوصاً شهدای عزیز حوزه‌ها و روحانیت. درود بر حاملان امانت وحی و رسالت، پاسداران شهیدی که ارکان عظمت و افتخار انقلاب اسلامی را بر دوش تعهد سرخ و خونین خویش حمل نموده‌اند. سلام بر حماسه‌سازان همیشه جاوید روحانیت که رساله علمیه و عملیه خود را به دم شهادت و مرکب خون نوشته‌اند و بر منبر هدایت و وعظ و خطابه ناس از شمع حیاتشان گوهر شب چراغ ساخته اند.
افتخار و آفرین بر شهدای حوزه و روحانیت که در هنگامه نبرد رشته تعلقات درس و بحث و مدرسه را بریدند و عقال تمنیات دنیا را از پای حقیقت علم بر گرفتند و سبک‌بالان به میهمانی عرشیان رفتند و در مجمع ملکوتیان، شعر حضور سروده اند.
سلام بر آنان که تا کشف حقیقت تفقّه به پیش تاختند و برای قوم و ملت خود منذران صادقی شدند که بند بند حدیث صداقتشان را قطرات خون و قطعات پاره پاره پیکرشان گواهی کرده است و حقاً از روحانیت راستین اسلام و تشیع جز این انتظاری نمی‌رود که در دعوت به حق و راه خونین مبارزه مردم خود، اولین قربانی‌ها را بدهد و مهر ختام دفترش شهادت باشد.
آنان که حلقه ذکر عارفان و دعای سحر مناجاتیان حوزه‌ها و روحانیت را درک کرده‌اند در خلسه حضورشان آرزویی جز شهادت ندیده‌اند و آنان از عطایای حضرت حق در میهمانی خلوص و تقرب جز عطیه شهادت نخواسته اند.
از مجاهدات علمی و فرهنگی آنان که به حق از جهاتی افضل از دماء شهیدان است که بگذریم، آنان در هر عصری از اعصار برای دفاع از مقدسات دینی و میهنی خود مرارت‌ها و تلخی‌هایی متحمل شده‌اند و همراه با تحمل اسارت‌ها و تبعیدها، زندان‌ها و اذیت و آزارها و زخم زبان‌ها، شهدای گرانقدری را به پیشگاه مقدس حق تقدیم نموده اند.
شهدای روحانیت منحصر به شهدای مبارزه و جنگ در ایران نیستند، یقیناً رقم شهدای گمنام حوزه‌ها و روحانیت که در مسیر نشر معارف و احکام الهی به دست مزدوران و نامردمان، غریبانه جان باخته اند، زیاد است».
دفاعی از رنگ ایمان
دوران هشت سال دفاع مقدس، مظهر دفاع مشروع ملت مسلمان ایران در مقابل زورگویی قدرت‌های استکباری دنیا بود. دشمنان خارجی و منافقان داخلی برای ناامید ساختن مردم در دفاع از میهن اسلامی، تمام توان خود را به کار گرفتند و با استفاده از تمام رسانه‌های تبلیغاتی استکبار و دست در دست آنان، به مقابله با ملت مظلوم ایران پرداختند. اما آنها از قدرت بی‌نظیر ایمان مردم و وحدت کلمه آنان پیرامون کلمه حق غافل بودند.
بزرگان دین با حضور به موقع در صحنه و دادن پیام به مردم، مبنی بر اینکه دفاع از حریم و ناموس کشور اسلامی و جهاد در مقابل متجاوز، لازم و واجب است، نقش سترگی در این راه ایفا کردند. مراجع عظام تقلید با سخنان و رهنمودهای خود، مشروعیت این دفاع را تأکید کرده و حضور گسترده و مستمر مردم را در جبهه‌های نبرد رقم زدند.
پیشینه مبارزاتی روحانیت تشیع
روحانیت شیعه، در طول تاریخ حیات خود، با جبهه و جهاد سر و کار داشته است. رهبر معظم انقلاب از خاطرات حضور روحانیت در جبهه‌های نبرد می فرمایند: «روحانیت ما، در گذشته هم از این کارها خیلی کرده و در صحنه‌های دفاع گوناگون، حضور داشته است. در نهضت اسلامی عراق [سال ۱۹۲۰ میلادی ] علمای بزرگ ما، پیشتاز جهاد بودند. اول، آقا میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای دوم) و بعد مرحوم شریعت اصفهانی فرمانده و رهبر میدان دفاع بودند. من خودم دو نفر عالم را دیدم که در آن جبهه رفته و لباس رزم پوشیده بودند و دفاع می کردند؛ یکی مرحوم آیت‌الله کاشانی و دیگری هم یکی از علمای مشهد بود».
جایگاه ولایت فقیه و مراجع عظام در هدایت و رهبری صحنه نبرد
دفاع مقدس در اصطلاح، پیکار مسلحانه و خونین گروه‌های متشکل بوده و یا دفاع مقدس به کشمکش و برخورد مسلحانه میان دو یا چند سو گفته شده است. اما در قاموس اسلام دفاع مقدس جلوه دینی یافته و انواعی می یابد که یکی از آنها جهاد دفاعی است.
نظر بر آن‌که رهبران اسلامی با برخورداری از سه ویژگی معماری، فرماندهی و فقاهت زعامت می کنند؛ لذا اعلام دفاع مقدس و صلح از شؤونات ولایی محسوب می شود. حضرت امام خمینی(ره) از جمله آن رهبران اسلامی بود که بزرگ‌ترین جنگ فرسایشی قرن را فرماندهی کرد. چون اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فرماندهی جنگ را از جمله اختیارات رهبری بر شمرده و بر اساس بند شش همین اصل نیز عزل و نصب فرماندهان عالی رتبه نظامی و انتظامی از وظایف رهبری است.
نقش حضرت امام خمینی(ره)
بی شک ثقل فرماندهی جنگ نابرابر و تحمیل شده جهان استکبار علیه نظام نوپای اسلامی ایران بر دوش ابرمردی قرار گرفت که تمام محاسبه‌گران نظامی دنیا را به حیرت واداشت و ناچار آنها را به قرار عجز و ناتوانی وادار کرد. او قهرمانی از تبار هابیل و بت‌شکنی از نسل ابراهیم و اعجازآفرینی از نسل عیسی(ع) و سیدی از سلاله پاک رسول‌الله (ص) بود. همان مردی که در حوزه‌های علمیه و در میان روحانیت متعهد و اصیل پرورش یافت، درس مقاومت و ایثار و فداکاری را به خوبی فرا گرفت و شاگردانی را به پهنای یک کشور یا بهتر بگوییم به پهنای عالم تربیت کرد.
امروز نقش حضرت امام(ره) در دفاع مقدس به عنوان فرمانده کل قوا و کارشناس نظامی به تمام معنا بر هیچ کس پوشیده نیست. دستور او برای اجرای عملیات‌ها و یا برای توقف عملیات‌ها همه و همه کس بر اساس مصالح و درست به مقتضا و شرایط جنگ بود. او با روح بلند و با توکل وصف‌ناپذیر و با دم مسیحایی اش مدیریت هشت سال دفاع مقدس را به عهده گرفت و لحظه‌ای در مقابل دشمن تا بُن دندان مسلح کوتاه نیامد.
نقش رهبر معظم انقلاب در سال‌های دفاع مقدس
آیت‌الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب علاوه بر حضور در جبهه‌ها به عنوان نماینده امام و فرمانده جنگ و ایجاد وحدت بین سپاه و ارتش و مقابله با کارشکنی بنی صدر، در دوره‌ای که به عنوان رییس جمهور انتخاب می‌شوند با حضور در خطبه‌های نماز جمعه، در تقویت روحیه مردم و رزمندگان نقش اساسی داشته اند.
خاطرات و روایات متعددی از حضور و نقش رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال‌های دفاع مقدس ارائه شده است اما همه فرماندهان جنگ و مسؤولین کشور، در این موضوع اجماع نظر دارند که آیت‌الله خامنه ای تا زمانی که امکان حضور در جبهه‌های جنگ را داشتند، در جایگاه یک بسیجی و فرمانده جنگ و نماینده امام، فعال بوده‌اند، به رزمندگان روحیه می‌داده اند، در مقابله با کارشکنی‌های بنی صدر نقش فعال داشته اند و به دنبال تقویت فرماندهی جنگ و بهبود شرایط بوده اند.
ایشان در دوره‌ای که به عنوان رییس جمهور انتخاب می شوند نیز با حضور در خطبه‌های نماز جمعه، در تقویت روحیه مردم و رزمندگان نقش اساسی داشته‌اند و با ایجاد ارتباط بین رزمندگان و جبهه‌های جنگ و مردم، روحیه مقاومت و دفاع مقدس و سلحشوری را تقویت کرده اند.
مهمترین محورهای حضور و نقش آیت‌الله خامنه ای در سال‌های دفاع مقدس مورد توجه قرار گرفته و با بررسی خاطرات فرماندهان جنگ و گفت‌وگوهای آنها مشخص شده که رهبر معظم انقلاب، در آن زمان چه قبل از انتخاب ایشان به عنوان رییس جمهور و چه بعد از آن، به ارتباط اثرگذار بین فرماندهان و رزمندگان و مردم و نیز تقویت مدیریت کلان و سیاسی کشور همت بسیار داشته‌اند و از آن‌جا که فرماندهان سپاه و ارتش ایشان را قبول داشته‌اند، نقش مؤثر و انرژی مضاعفی در ایجاد وحدت و پیروزی رزمندگان در عملیات‌های مختلف ایجاد کرده اند.
ایشان علاوه بر ایجاد وحدت و همدلی و ساماندهی نیروها و مسؤولین کشور، از آن‌جا که در مقطعی از جنگ، به دلیل این که رییس جمهور بوده اند، از سوی امام برای حضور در جبهه منع می‌شوند، اما با حضور دو فرزند خود به صورت بسیجی و با نام دیگری در جبهه موافقت می‌کنند اما توصیه می کنند که فرزندان ایشان نباید اسیر شوند اما اگر شهید شوند یا جانباز بشوند، اشکالی ندارد زیرا حاضر نیستند که به رژیم صدام به خاطر اسیرشدن فرزندان خود امتیازی بدهند.
روحانیت هم پای مردم با حضور در جبهه‌ها
شوق جهاد و قرار گرفتن در شمار مجاهدان راه خدا و کسب رضایت حق در سایه ادای تکلیف، در وجود آحاد رزمندگان به ویژه روحانیان که دوشادوش بسیج مردمی، سپاه انقلابی و ارتش مکتبی در خطوط مقدم حاضر می شدند، موج می‌زد.
حضور روحانیان در جبهه‌های نبرد را می توان به سه شکل تقسیم کرد: عده‌ای برای تبلیغ به جبهه‌ها اعزام می‌شدند. آنها سنگرهای خط مقدم را به مسجد و کلاس درس و احکام تبدیل می‌کردند. برخی از روحانیان به منظور رزم وارد جبهه‌ها می‌شدند و به صورت بسیجی و بدون لباس روحانیت در جبهه‌ها حضور داشتند. شکل سوم حضور روحانیان در مناطق جنگی، تلفیقی از دو صورت قبلی و به گونه رزمی ـ تبلیغی بود که هم در زمینه نبرد و رزم مؤفق بودند و هم با حفظ لباس مقدس روحانیت تبلیغ می‌کردند. آنها در خط مقدم جبهه، همچون دیگر رزمندگان سلاح در دست با دشمن می‌جنگیدند، معمولاً لباس رزم سپاه یا ارتش یا بسیج را بر تن داشته و تنها عمامه‌ای بر سر می‌گذاشتند و در مواقع مناسب نیز به وعظ و ارشاد و تبلیغ و اقامه نماز جماعت می‌پرداختند. این نوع تبلیغ، اثر بسیار عمیقی در حفظ و ارتقای روحی رزمندگان داشت.
روحانیان؛ پرچم‌داران دفاع مقدس
روحانیان به عنوان پرچم‌داران حرکت‌های انقلابی، بیشترین نقش را در حضور مردم در صحنه‌های مبارزه ایفا می‌کردند. تشویق و ترغیب مردم به حضور در میدان‌های نبرد و ایجاد روحیه استقامت و مقاومت در دشواری‌های ناشی از جنگ و دادن امید و اطمینان به تحقق وعده‌های الهی، از جمله نقش‌های روحانیت در حماسه دفاع مقدس است. نقشی که روحانیت به فرمان امام راحل آن را عهده‌دار بود؛ «روحانیون در شهرها، باید روح شهامت، شجاعت و شهادت را در کالبد مردم ما بدمند که بحمدالله دمیده شده است».
روحانیت متعهد با حضور به موقع خود، با عواملی همچون اختلاف‌های داخلی، شرارت‌های ستون پنجم و فعالیت‌های ضدانقلابی گروهک منافقین که سبب سستی مردم در اقبال به جبهه‌های جنگ می‌شد، برخورد می‌کردند.
در برهه‌ای از زمان که خط نفاق به سرکردگی بنی صدر و منافقین با ایجاد اختلاف‌های داخلی، جبهه و جنگ را تحت الشعاع قرار داده بودند، مراجع عظام تقلید با صدور فتوا و پیام‌هایی، بر رفع اختلاف‌ها و عزم جزم رزمندگان تأکید می‌کردند.
روحانیت و رنگ خدایی جبهه‌ها
دفاع مقدس، بستری برای ساختن انسان‌های موحّد و معبری برای بندگی بود و حوزه و روحانیت، در این فضاسازی نقشی ارجمند داشت. رهبر معظم انقلاب اسلامی در این باره می فرماید:
«بسا باشد که مردی آسمانی
به جانی سرفرازد لشکری را
یکی از شماها روحانیون، گاهی یک لشکر را به جهاد و سلاح معنوی مجهّز می‌کند جبهه‌های ما امتیازش بر همه جبهه‌های عالم این است که محراب عبادت است و در آن معنویت وجود دارد، این بچه‌ها را می‌بینید که وقتی می‌روند و می‌آیند چقدر منور می‌شوند. این با حضور شما تأمین خواهد شد».
نماز بالاترین ذکر، برترین نیایش و بهترین شیوه تقویت ایمان به خداست. روحانیان با اقامه نمازهای جماعت، تأثیر شگرفی در بالا بردن معنویت رزمندگان داشتند. آنها با حضور خویش، به رزمندگان آرامش و با تلاوت آیات جهاد، مقاومت و استقامت را آموزش می‌دادند.
روحانیان با یادآوری ایثار و پایداری مسلمانان تاریخ صدر اسلام و با ذکر مصیبت‌های اهل بیت(ع) به ویژه سالار شهیدان، درس سلحشوری و پایداری را زمزمه می‌کردند.
روحانیان و تقویت روحیه رزمندگان
کارشناسان نظامی، ۷۵ درصد پیروزی را در گرو روحیه عالی نظامیان و رزمندگان می‌دانند و تنها ۲۵ درصد دیگر را به عواملی چون تسلیحات، سازمان‌دهی، آموزش، ارتباطات و … نسبت می‌دهند. فرمانده قوی، آرام و شاداب، در مواقع حساس می‌تواند تصمیم مناسب بگیرد و از نیرو و امکانات به گونه‌ای شایسته استفاده کند. سرباز با روحیه قوی و برخوردار از آرامش نیز می‌تواند از ابزار و وسایل جنگی به طور صحیح و به موقع سود جسته، ضربات کاری بر دشمن وارد سازد.
اما فرمانده فاقد روحیه، هنگام رویارویی با خطر، تدبیر و دقت کافی در طرح‌ریزی و اجرای برنامه‌ها را نخواهد داشت و رزمنده بی روحیه نیز بر اثر هراس و وحشت، تنها در پی حفظ جان خود است و قادر به استفاده از سلاح و امکانات به طور کامل نیست.
دفاع مقدس نیز از این قاعده مستثنا نبود و روحانیان، تأثیر عمیقی در تقویت روحیه رزمی رزمندگان در مقاطع حساس جنگ داشتند. نقش اساسی روحانیت در این مرحله، نگهبانی از دل‌ها بود. اینکه قلب‌ها را استوار بدارند و بر اطمینان و قوّت گام‌ها بیفزایند و ایمان رزمندگان را راسخ سازند. روحانیان با حضور در خطوط مقدم و همراهی و همگامی با فرماندهان دل سوز، مشکلات، بن بست‌ها و شکست‌ها را از نزدیک درک می‌کردند و در مواقع حساس، با تلاوت یک آیه، با قرائت یک حدیث و…، فرماندهان را از فشارهای روانی ناشی از مشکلات خارج می‌ساختند و موجب تقویت روحیه آنها می‌شدند.
حضور روحانیان و همراهی با فرماندهان در شب‌های عملیات و در خطوط مقدم و پاتک‌های شدید دشمن، بروز رشادت‌ها، شجاعت‌ها و خطرپذیری‌ها، از مواردی است که در عمل موجب تقویت روحیه فرماندهان جنگ می‌شد.
نقش‌های مختلف روحانیت در دوران دفاع مقدس:
از آن زمان که خداوند بر این ملک و ملت منت نهاد و اسلام عزیز را بر آن ارزانی داشت، مجموعه و تشکلی دینی به نام روحانیت عهده‌دار پاسداری از حریم آن در مقابل هجمه دشمنان، منحرفین و مکاتب بیگانه بوده‌اند که در شکل‌های مبارزه با استعمار، استکبار، سلاطین و مکتب‌های تزویری جلوه‌گر شده است و کسانی چون سید جمال، میرزای شیرازی، سیدحسن مدرس، سیدعبدالحسین لاری، میرزا کوچک خان، آیت الله کاشانی، شیخ فضل الله نوری، نواب صفوی و در دوره اخیر امام خمینی(ره) و امام خامنه‌ای این وظیفه خطیر را به انجام رسانده‌اند و در نهایت در دفاع مقدس نقش‌های مختلفی توسط روحانیت انجام شده که به برخی از آنها می‌پردازیم:
الف-نقش اخلاقی – تربیتی:
این نقش با تربیت نوجوانان و جوانان از مساجد و محافل دینی آغاز و تا دوران سنگرهای رزمندگان اسلام کشیده می‌شد و در این راستا طیف گسترده‌ای از روحانیت بزرگوار انتشار نور می‌کردند که می‌توان از کسانی مانند آیت الله حاج میرزا جواد آقا تهرانی، شهید شاه آبادی و … نام برد.
ب- نقش تبلیغی:
گروهی از روحانیون نیز در جهت تحقق آیه «الذین یبلغون رسالت ….» وظیفه خطیر تبلیغ را در بین رزمندگان بر عهده گرفته بودند که با تبیین، روشنگری و تهییج نیروهای مردمی از طریق بیان حوادث دوره‌های مختلف جهاد در تاریخ اسلام و به خصوص حوادث کربلای حسینی، حرکت و موج دفاع از نظام مقدس جمهوری اسلامی را عهده دار شده بودند؛ اصلی ترین افراد در این حوزه، ائمه جمعه در سراسر کشور و سپس وعاظ گرامی بودند که به صورت «روزآمد»، توجیه حوادث و مسائل را بر عهده داشتند.
ج- نقش آموزشی:
عده ای از روحانیون نیز در پادگان‌ها، اردوگاه‌ها و یگان‌های در خط به آموزش رزمندگان اسلام نسبت به احکام، اعتقادات و … اهتمام می‌ورزیدند و شبهات دینی آنها را پاسخ می‌دادند به گونه‌ای که رزمندگان پس از چندی حضور در جبهه، تسلط کافی نسبت به این گونه مباحث پیدا می‌کردند و با بازگشت از جبهه به راحتی می‌توانستند به سایر اعضای خانواده و دوستان نیز آموزش دهند.
د-روحانیان و دین‌آموزی در جبهه‌ها:
یکی از دلایل حضور روحانیان در عرصه‌های نبرد، پاسخ گویی به مسائل شرعی رزمندگان بود. این مسائل معمولاً شامل موارد زیر بودند:
۱-مسائل شرعی عمومی که مورد ابتلای عامه مردم و رزمندگان بود.
۲-مسائل اختصاصی جبهه و مرتبط با شخص رزمنده، مانند اذن پدر و مادر برای حضور در جبهه، روزه و نماز در جبهه و….
۳-مسائلی که در برگیرنده احکام کلی جنگ و جهاد بود.
چ- نقش پشتیبانی:
از دیگر کارهایی که روحانیان در جبهه انجام می‌دادند می‌توان به نقش پشتیبانی جبهه اشاره کرد که مردم بزرگوار کشور با اعتمادی که به آنها داشتند و با صحبت هایی که می‌کردند، با اتفاق بخشی از درآمد و اجناس خویش، وظیفه جهاد مالی خود را انجام می‌دادند با این اقدام بود که مساعدت‌کنندگان مالی نیز احساس می‌کردند به نوعی در دفاع مقدس حضور مؤثر دارند.
فعالیت های رزمی روحانیان در جبهه‌ها
یکی از فعالیت‌های روحانیان در دفاع مقدس، حضور در کادر فرماندهی و تخصصی یگان‌های رزم بود. طلاب بسیاری پس از حضور در دوره‌های فشرده تخصصی، به یگان های رزم اعزام می‌شدند و در لشکرها و یگان‌ها، مسؤولیت گردان یا واحدهای رزمی را بر عهده می‌گرفتند. گاه در یک لشگر، چهار فرمانده گردان روحانی وجود داشت.
نقش فرماندهی:
یکی از وظایف زیبایی که بخشی از روحانیون برعهده گرفته بودند، فرماندهی در رده‌های مختلفی از دفاع مقدس بود.این مسؤولیت با توجه به اینکه روحانیت از قداست خاص برخوردار بود، زیرمجموعه‌های مربوط را بسیار کاراتر می کرد؛ زیرا وقتی یک رزمنده مشاهده می‌کرد یک روحانی معمم و یا طلبه‌ای درس خوانده، فرماندهی یگان او را بر عهده گرفته است، توانایی مضاعفی پیدا می‌کرد و تلاش و مجاهدت خود را افزایش می‌داد. می‌توان این‌گونه مصادیق را در رده‌های مختلف نام برد.
نقش رزمنده:
لطیف‌ترین بخش حضور روحانیت در دفاع مقدس، حضور این قشر به عنوان رزمنده بود و به نوعی این گونه طلاب و روحانیون چشم و چراغ یگان بودند و معنویت آن مجموعه را به نحو چشمگیری افزایش می‌دادند. ضمناً این گونه افراد در اغلب موارد به لحاظ انجام کارهای نظامی نیز بسیار خوب می‌درخشیدند و البته لازم به ذکر است که به لحاظ آماری و نسبت به جمعیت قشر طلبه و روحانی در زمان دفاع مقدس، تعداد زیادی از طلاب و روحانیان در این نقش حضور فعال داشتند.
روحانیت و شهادت‌طلبی
طلبه شهید، از تبار کسانی است که شرف جهاد را با فضیلت علم به هم آمیختند و مصداق عالم عامل شدند. او از طایفه مردانی است که یک پای در درس فقه داشتند و پای دیگر در درس عشق و با وضو بر سر هر دو کلاس حاضر می‌شدند. او از نسل «عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ» است. رهبر کبیر انقلاب، درباره شهیدان حوزه و روحانیت فرمودند: «سلام بر حماسه‌سازان همیشه جاوید روحانیت، که رساله علمیه و عملیه خود را به دم شهادت و مرکب خون نوشته‌اند و بر منبر هدایت و وعظ و خطابه ناس، از شمع حیاتشان گوهر شب چراغ ساخته اند… کدام انقلاب مردمی ـ اسلامی را سراغ دارید که در آن، حوزه و روحانیت پیشکسوت شهادت نبوده‌اند، بر بالای دار نرفته‌اند و اجساد مطهرشان بر سنگ فرش‌های حوادث خونین به شهادت نایستاده است؟ خدا را سپاس می گزاریم که از دیوارهای فیضیه گرفته تا سلول‌های مخوف و انفرادی رژیم شاه و از کوچه و خیابان تا مسجد و محراب امامت جمعه و جماعات و از دفاتر کار و محل خدمت تا خطوط مقدم جبهه‌ها و میادین مین، خون پاک شهدای حوزه و روحانیت، افق فقاهت را گلگون کرده است و در پایان افتخارآمیز جنگ تحمیلی نیز، رقم شهدا و جانبازان و مفقودین حوزه‌ها نسبت به سایر قشرهای دیگر، زیادتر است».
آمار شهدای روحانی
تعداد شهدای روحانی در هشت سال دفاع مقدس بالغ بر سه هزار و ۴۱۷ نفر بوده است که ۵.۱۵ درصد کل روحانیان کشور در همان زمان است. در واقع در طول جنگ تحمیلی از هر هزار نفر طلبه، چهل نفر به شهادت رسیده‌اند؛ حال آن‌که طبق آمار، در بقیه اقشار از هر هزار نفر، چهار نفر شهید شده است.
بیشترین شهید روحانی در سال ۱۳۶۵ در عملیات کربلای چهار و پنج تقدیم اسلام و انقلاب شده است. از تعداد کل شهدای طلبه و روحانی دفاع مقدس ۲۶ نفر نماینده مجلس، دو هزار و ۳۰۹ نفر عملیاتی و لشکری، ۲۰ نفر مسؤول در قوه قضاییه، ۸۸ نفر بی‌سیم‌چی، ۴۳ نفر ائمه جمعه، ۵۳ نفر امدادگر، ۷۲ نفر ائمه جماعات، ۵۰ نفر فرماندهان و مسؤولان، ۲۳ نفر شهدای روحانی سوانح هوایی، ۱۵ نفر خواهران طلبه، ۷۲ نفر شهدای روحانی غواص و هزار و ۴۷ نفر نیز شهدای تبلیغی خاص بوده‌اند.
سخن پایانی؛
با پیروزی انقلاب اسلامی و از دست رفتن منافع نامشروع جهان‌خواران به‌ویژه آمریکا در ایران سلسله توطئه‌های استکبار شرق و غرب علیه مردم ما آغاز شد که مهمترین آنها جنگ تحمیلی از سوی رژیم بعثی عراق بود. این حادثه به عنوان نقطه عطفی در روند تاریخ انقلاب اسلامی آثار و نتایج متعددی را به دنبال داشت.
دوران هشت ساله دفاع مقدس تجلی‌گاه، پیوند مستحکم رهبری و امت اسلامی بود و در نوع خود امری کم‌نظیر است که تنها در تاریخ صدر اسلام می‌توان نمونه‌هایی از چنین عشق و وفاداری متقابل و دوجانبه را سراغ گرفت.
جنگ تحمیلی، فرصتی مغتنم برای حوزه‌ها بود. خاطره حضور عالمان را در جبهه‌های جهاد تکرار کرد و همگامی روحانیت و ملت را در ایام سختی و عسرت نشان داد. عالمان دین در طول تاریخ ایران زمین، مدافع استقلال و وحدت ارضی کشور بودند و در این راه، نقش پیشگامی خود را بارها و بارها نشان داده‌اند.
حضور ملت به ویژه عالمان دین و روحانیون، وحدت و حضور یکپارچه‌شان و گستره مدافعان در شکل نیروهای بسیج که نقش حیاتی و کارساز برعهده داشتند، دیگر ویژگی ممتاز و بی‌سابقه دفاع مقدس است.
تمسک فرماندهان و رزمندگان به فرهنگ ناب اسلامی، الهام گرفتن از باورهای ژرف دینی، اقتدا به سیره جهادی معصومان(ع) به ویژه نهضت حرکت‌آفرین عاشورا، آراسته شدن به ارزش‌های پیروزی‌آفرین اسلامی و امید داشتن به امدادهای غیبی از دیگر ویژگی‌های خاص دفاع مقدس بود.
همچنین، استفاده قابل قبول از سلاح تبلیغات و نیز هنر و ادبیات در جهت خنثی کردن تهاجم تبلیغاتی دشمن و افزایش روحیه رزمندگان را باید از دیگر ویژگی‌های دفاع مقدس برشمرد.
رهبری امام خمینی(ره) در میان عوامل معنوی و فرهنگی تأثیرگذار در دفاع مقدس از برجسته‌ترین‌ها است.امام(ره) با نگرشی معنوی، قوای روحی و معنوی ملت را برای آفریدن حماسه پرشکوه و شگفت‌انگیز دفاع مقدس بسیج کرد.
در دفاع مقدس امام(ره) در لباس مقدس روحانیت به عنوان فقیهی جامع‌الشرایط در جایگاه رفیع و بسیار حساس فرماندهی کل نیروهای مسلح قرار گرفت و نبردی سخت و طاقت‌فرسا را هدایت کرد. امام(ره) با هوش و ذکاوت خدادادی و ایمان استوارش و با الهام از فرهنگ غنی اسلام و سیره پیشوایان معصوم (ع) تدابیری شگفت و شیوه‌های نو ابداع کرد و از آزمون رهبری و هدایت کلان دفاع مقدس سربلند بیرون آمد.
منابع:
۱- صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
۲- وحدت مردم و حضور روحانیت، نویسندگان محمد منصور نژاد و علی شیخان، قم، مرکز تحقیقاتی اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه، سال چاپ۱۳۸۰.
۳- نقش مراجع و روحانیت در دفاع مقدس، ناشر: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس، نوبت چاپ: اول۱۳۹۰.
