عید غدیر روز ۱۸ ذی‌الحجه و از بزرگ‌ترین اعیاد شیعه است که در آن امام علی(ع) به جانشینی پیامبر(ص) منصوب شده است. روایاتی از پیامبر(ص) و امامان(ع) در فضیلت این روز نقل شده است؛ همچنین اعمالی مانند روزه گرفتن، قرائت زیارت غدیریه، خواندن نماز غدیر و اطعام مؤمنان در این روز سفارش شده است. شیعیان این روز را جشن می‌گیرند. روز عید غدیر در ایران تعطیل رسمی است. در ایران رسم است که شیعیان در این روز به دیدار سادات می‌روند و سادات نیز عیدی می‌دهند.
واقعه غدیر
پیامبر(ص) در ذی‌القعده سال ۱۰ق همراه هزاران نفر برای انجام مناسک حج از مدینه به طرف مکه حرکت کرد.[۱] از آنجا که این سفر، آخرین حج پیامبر(ص) بود به حجة الوداع مشهور شد.[۲] پیامبر(ص)، پس از پایان اعمال حج به‌همراه مسلمانان به طرف مدینه حرکت کرد و در ۱۸ ذی‌الحجه به غدیر خم رسیدند، [۳] جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و از جانب خداوند، به رسول خدا(ص) امر کرد تا علی(ع) را به‌عنوان جانشین خود، به مردم معرفی کند.[۴] رسول خدا(ص) نیز حاجیان را گرد آورد و علی(ع) را به‌عنوان جانشین خود معرفی کرد.[۵]
فضیلت روز غدیر
درباره فضلیت عید غدیر احادیثی از معصومان نقل شده است از جمله:
- پیامبر(ص): روز غدیرخم برترین عیدهای امت من است و آن روزی است که خداوند در آن روز دین را تکمیل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به‌عنوان دین برای آنان پسندید.[۶]
- امام صادق(ع): عید غدیر عظیم‌ترین و باشرافت‌ترین عید مسلمانان است و سزاوار است در هر ساعت آن شکر خدا به‌جای آورده شود و مردم روزه شکر بگیرند که روزه این روز معادل شصت سال عبادت است.[۷]
- امام صادق(ع): «روز غدیرخم عید بزرگ خداست، خدا پیامبری مبعوث نکرده، مگر اینکه این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته و نام این روز در آسمان روز عهد و پیمان و در زمین روز پیمان محکم و حضور همگانی است.[۸]
- امام رضا(ع):«روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین… اگر مردم ارزش حقیقی این روز را می‌دانستند، بی‌تردید فرشتگان در هر روز، ده بار با آنان مصافحه می‌کردند.»[۹]
- نصیبی شافعی، از علمای اهل‌سنت، در مطالب السؤول به عیدبودن روز هجدهم ذی‌الحجه تصریح کرده است.[۱۰] به گفته او، این روز عید و موسم و محلّ اجتماع مردم قرار گرفت؛ چون وقتى كه رسول خدا، على را به این منزلت رفیع تخصیص داد، هیچ یک از مردم را در این منزله و مرتبه با على شریک قرار نداد.[۱۱] به گزارش ابن‌خلّکان در وفیات الاعیان، با مستعلی بن مستنصر، از حاکمان مصر، در ۱۸ ذی‌حجه سال ۴۸۷ق که روز عید غدیرخم است بیعت شد.[۱۲]
جشن غدیر
.jpg)
بنا بر آنچه که در کتاب خصائص الائمه نقل شده است، حسان بن ثابت، در روز عید غدیر در حضور پیامبر اکرم(ص) میان جمعیت مسلمانان حاضر در غدیرخم، اشعاری را با صدای بلند خواند.[۱۴]
غدیریه حسان بن ثابت در توصیف واقعه غدیر:
ینادیهم یوم الغدیر نبیهم بخم و أسمع بالرسول منادیا فقال فمن مولاکم و ولیکم؟ فقالوا و لم یبدوا هناک التعادیا إلهک مولانا و أنت ولینا و لم‌تر منا فی المقالة عاصیا فقال له قم یا علی فإننی رضیتک من بعدی إماما و هادیا فمن کنت مولاه فهذا ولیه فکونوا له أنصار صدق موالیا هناک دعا الّلهم وال ولیه و کن للذی عادی علیاً مُعادیاً پیامبر خدا(ص) آنان را در روز غدیر ندا داد، چه ندای ارزشمندی. او فرمود: مولای شما و سرپست شما چه کسی است؟ آنان بی درنگ گفتند: خدای تو مولای ماست و تو سرپرست و ولی امر مایی. ما هرگز از فرمان تو سرپیچی نخواهیم کرد. در آن هنگام، پیامبر(ص) به علی فرمود: برخیز من تو را انتخاب کردم تا بعد از من امام و رهبر باشی. بعد فرمود: هر کس من مولا و رهبر اویم این مرد مولا و رهبر او خواهد بود; پس شما همگی، از سر صدق، از او پیروری کنید. بارالها، دوست او را دوست بدار و دشمن او را دشمن بدار.
سید رضی، خصائص الائمة، ۱۴۰۶ق، ص۴۲.
همچنین بنا بر روایتی که در مصباح المتهجد نقل شده است امام رضا(ع) روز غدیر را مجلس می‌گرفته است.[۱۵] علی بن حسین مسعودی، تاریخ‌نگار قرن چهارم قمری، در التنبیه و الاشراف نوشته است که فرزندان و شیعیان امام علی(ع) این روز را بزرگ می‌دارند.[۱۶] کلینی، محدث قرن چهارم هجری قمری نیز در روایتی جشن گرفتن شیعیان را نقل کرده است.[۱۷]
به گزارش ابن‌کثیر، تاریخ‌نگار اهل‌سنت در قرن هشتم قمری، در حکومت آل‌بویه از حاکمان شیعه، نیز عید غدیر را تعطیل و جشن عمومی اعلام کرده بودند و نهادهای حکومتی و مردم را به برگزاری جشن‌ها و آذین‌بندی شهرها ترغیب می‌کردند.[۱۸] آنان در این جشن خیمه‌ها برمی‌افراشتند و پارچه‌ها (پرچم‌ها) می‌آویختند و شتر قربانی می‌کردند و شب‌هنگام آتش روشن کرده به جشن و شادی می‌پرداختند.[۱۹] چنان که گَردیزی، تاریخ‌نگار قرن پنجم قمری نیز این روز را از روزهای بزرگ اسلامی و اعیاد شیعیان برشمرده است.[۲۰]
در مصر خلفای فاطمی عید غدیر را جشن می‌گرفتند. [۲۱] در ایران، در دوره صفویه، عید غدیر از اعیاد رسمی بود.[۲۲] در ایران روز عید غدیر تعطیل رسمی است.[۲۳] روز عید غدیر در برخی شهرهای عراق همچون کربلا، نجف و ذی‌قار نیز تعطیل رسمی است.[۲۴]
شیعیان، شب عید غدیر را نیز بزرگ شمارده و شب زنده‌داری می‌کنند.[۲۵]
اعمال عید غدیر
- روزه گرفتن؛ بر پایه روایتی که از پیامبر(ص) در کتب اهل‌سنت نقل شده هر کس روز ۱۸ ذی‌الحجه را روزه بگیرد، خداوند ثواب روزه شش ماه را برای او می‌نویسد.[۲۶]
- گفتن عبارت «اَلحمدُ لِلهِ الّذی جَعَلَنا مِنَ المُتَمَسّکینَ بِولایةِ اَمیرِالمؤمنینَ و الائمةِ علیهم السلام؛ ترجمه: سپاس خدا را که ما را از کسانی قرار داد که به ولایت امیرالمومنین علی(ع) و ائمه (ع) تمسک می‌جویند.» در هنگام ملاقات مؤمنان.[۲۷]
- زیارت حرم امام علی(ع)
- غسل کردن
- خواندن زیارت امین‌الله
- خواندن دعای ندبه
- خواندن زیارت غدیریه[۲۸]
- پوشیدن لباس‌های نیکو
- استعمال بوی خوش
- زینت کردن
- صله رحم
- توسعه بر عیال (خرج کردن برای خانواده)
- شاد بودن و لبخند زدن
- هدیه دادن به مؤمنان
- دیدار با برادران ایمانی
- شکرگزاری بر نعمت بزرگ ولایت
- صلوات بسیار فرستادن
- عبادت فراوان انجام دادن
- اطعام مؤمنان
- افطاری دادن به روزه‌داران.[۲۹]
- خواندن نماز عید غدیر: بر پایه روایتی از امام صادق(ع) نماز دو رکعتی است که در هر رکعت سوره حمد و بعد از آن، ده مرتبه سوره اخلاص، ده مرتبه آیه الکرسی و ده مرتبه سوره قدر خوانده می‌شود. پاداش این نماز معادل ۱۰۰ حج، ۱۰۰ عمره و برآورده‌شدن تمام حوائج دنیوی و اخروی دانسته شده است.[۳۰] وقت خواندن این نماز هنگام ظهر است. درباره جواز یا عدم جواز خواندن آن به جماعت میان فقها اختلاف‌نظر وجود دارد.[۳۱]
آداب و رسوم
دیدار سادات
شیعیان در ایران و برخی دیگر از کشورهای اسلامی در روز عید غدیر به دیدن سادات می‌روند. سادات نیز به مناسبت این روز مبلغ یا کالایی را به‌عنوان عیدی، هدیه می‌دهند؛[۳۲]
اطعام غدیر
شیعیان در روز عید غدیر در مساجد و دیگر اماکن سفره اطعام پهن می‌کنند.[۳۳] همچنین در خیابان‌ها شربت و شیرینی توزیع می‌کنند. بنا بر روایتی که در مصباح المتهجد نقل شده است، اطعام به یک مؤمن در روز غدیر ثواب اطعام یک میلیون پیامبر و صدیق و یک میلیون شهید را دارد.[۳۴]
همچنین بنا بر روایتی که در مصباح المتهجد نقل شده است امام رضا(ع) گروهی از خواصِ اصحاب خود را برای افطار نزد خود نگاه داشت و برای خانواده آن‌ها غذا و هدایایی فرستاد.[۳۵]
عقد اخوت
بنابر نقل شیخ عباس قمی، از آداب روز عید غدیر بستن عقد اخوت است که مفاد آن برادری و همدلی در دنیا و دستگیری از همدیگر در آخرت است.[۳۶] بر همین اساس یکی از رسوم برخی از شیعیان، خواندن عقد اخوت در روز غدیر است. فرهنگ‌سرای اندیشه همزمان با عید غدیر با طرح پویش مجازی «برادرانه» تلاش کرده تا ضمن احیای سنت بستن عقد اخوت بین شیعیان و دوست‌داران اهل‌بیت(ع) روحیه همبستگی و اتحاد میان مسلمانان جهان را تحکیم ببخشد.[۳۷]
کتابشناسی
درباره عید غدیر آثاری نوشته شده است:
- عیدالغدیر بین الثبوت و الإثبات، اثر علامه امینی
- عیدالغدیر فی الإسلام و التتویج و القربات یوم الغدیر، اثر علامه امینی (کتابچه به زبان عربی)
- عیدالغدیر فی عهد الفاطمیین، اثر محمدهادی امینی: این اثر درباره عید غدیر در دوره فاطمیان نوشته شده است.[۳۸]
- عیدالغدیر بین الثبوت و الإثبات، عیدالغدیر بین الثبوت و الإثبات، اثر سید عادل علوی
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۴۷۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۱۴۸.
- ↑ زرقانی، شرح الزرقانی، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۱۴۱؛ تاری، «تأملی در تاریخ وفات پیامبر»، ص۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۱۲.
- ↑ أیازی، تفسیر قرآن المجید، ۱۴۲۲ق، ص۱۸۴؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، مکتبه علمیه اسلامیه، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۰۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۱۰-۱۱۱؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۴۹.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، مؤسسة البعثه، ص۱۸۸.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۰، ص۴۴۳.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۸۹.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۲۴.
- ↑ نصیبی، مطالب السؤول، ۱۴۱۹ق، ص۶۴.
- ↑ نصیبی، مطالب السؤول، ۱۴۱۹ق، ص۷۹.
- ↑ ابن‌خلکان، وفيات الأعيان، دار صادر، ج۱۷ ص۱۸۰.
- ↑ «مهمانی ۱۰ کیلومتری به مناسبت عید غدیر – ۲»، خبرگزاری برنا.
- ↑ سید رضی، خصائص الائمة، ۱۴۰۶ق، ص۴۲.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۵۲.
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاِشراف، ۱۳۵۷ق، ص۲۲۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۹.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۱۱، ص۲۷۶.
- ↑ ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۱۴.
- ↑ گردیزی، زین الاخبار، ۱۳۶۳ش، ص۴۶۶.
- ↑ امینی، عیدالغدیر فی عهد الفاطمیین، ۱۳۷۶ش، ص۶۴-۶۵.
- ↑ نیک‌زاد طهرانی و حمزه، «تشیع و تاریخ اجتماعی ایرانیان در عصر صفوی»، ص۱۳۱.
- ↑ لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- ↑ «حال و هوای نجف اشرف در عید غدیر و تعطیلی ۱۰ استان عراق»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ ثعالبی، ثمارالقلوب، ۱۴۲۴ق، ص۵۱۱.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، دارالکتب العلمیة، ج۸، ص۲۸۴.
- ↑ قمی، مفاتیح‌الجنان، ذیل اعمال روز ۱۸ ذی‌الحجه.
- ↑ شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۶۴.
- ↑ قمی، مفاتیح‌الجنان، ذیل اعمال روز ۱۸ ذی‌الحجه.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۱۴۳.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۱۱، ص۸۷.
- ↑ «عید سادات و سیادت در فرهنگ ایرانی»، جوان آنلاین.
- ↑ «برپایی سفره‌های اطعام غدیر در مساجد استان زنجان»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۵۸.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۷۵۲.
- ↑ : البروجردي، السيد حسين، جامع أحاديث الشيعة، ج۷، ص۴۱۴. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، اعمال روز عید غدیر
- ↑ «احیای سنت غدیریِ عقد اخوت در پویش برادرانه»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ امینی، عیدالغدیر فی عهد الفاطمیین، ۱۳۷۶ش، ص۴۱.
منابع
- ابن‌اثیر، علي بن محمد، أسد الغابة في معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌جوزی، ابوالفرج، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، الطبعة الاولی، ۱۴۱۲ق،
- ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، تحقیق احسان عباس، قم، الشریف الرضی، ۱۳۶۴ش.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بی‌جا، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- «احیای سنت غدیریِ عقد اخوت در پویش برادرانه»، خبرگزاری شبستان. تاریخ انتشار: ۴ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد ۱۴۰۲ش.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنه، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، الطبعة الاولی، ۱۴۱۶ق.
- امینی، محمدهادی، عیدالغدیر فی عهد الفاطمیین، تهران، مؤسسة الآفاق، ۱۳۷۶ش/۱۴۱۷ق.
- ایازی، السید محمدعلی، تفسیر القرآن المجید المستخرج من تراث الشیخ المفید، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۲۲ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، تحقیق محمدتقی ایروانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، بی‌تا.
- بَلاذُری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- «برپایی سفره‌های اطعام غدیر در مساجد استان زنجان»، خبرگزاری شبستان، درج مطلب، ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش، مشاهده ۱۹ فروردین ۱۴۰۲ش.
- تاری، جلیل، «تأملی بر تاریخ وفات پیامبر»، فصلنامه تاریخ اسلام، قم، دانشگاه باقر العلوم، ۱۳۷۹ش.
- ثعالبی، عبدالملک بن محمد، ثمار القلوب في المضاف والمنسوب، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهيم، بیروت، مکتبة العصریة، ۱۴۲۴ق.
- «حال و هوای نجف اشرف در عید غدیر و تعطیلی ۱۰ استان عراق»، خبرگزاری تسنیم، درج مطلب ۲۷ تیر ۱۴۰۱ش، مشاهده ۱۹ فروردین ۱۴۰۲ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، قم، ۱۴۱۶ق.
- خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیة، بیروت، بی‌تا.
- رزقانی، محمد بن عبدالباقی، شرح العلامه الزرقانی علی المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- سید ابن‌طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۳۷۷ش.
- سید رضی، محمد بن حسین، خصائص الائمة، مشهد، آستان مقدس رضوی، مجمع البحوث الاسلامیة، ۱۴۰۶ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، المزار، به کوشش سید محمدباقر موحد ابطحی، قم، مؤسسة الامام المهدی(عج)، ۱۴۱۰ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، مؤسسة البعثه.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، سید حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، مؤسسة فقه الشیعه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق .
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تحقیق رسولی محلاتی، تهران، مکتبه علمیه اسلامیه، بی‌تا.
- قمی، مفاتیح الجنان.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ۱۴۰۷ق.
- گردیزی، ابوسیعد، زین الاخبار، تهران، دنیای کتاب، چ۱، ۱۳۶۳ش.
- لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مشاهده ۱۹ فروردین ۱۴۰۲ش.
- «لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور»، وبسایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: ۶ مرداد ۱۴۰۰ش.
- مسعودی، علی بن حسین، التبیه و الاشراف، دار الصاوی، قاهره، ۱۳۵۷ق.
- «مهمانی ۱۰ کیلومتری به مناسبت عید غدیر – ۲»، خبرگزاری برنا، درج مطلب ۲۷ تیر ۱۴۰۱، مشاهده ۱۹ فروردین ۱۴۰۲ش.
- نصیبی، محمد بن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، بیروت، مؤسسة البلاغ، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۹م.
- نیک‌زاد طهرانی، علی‌اکبر و حسین حمزه، «تشیع و تاریخ اجتماعی ایرانیان در عصر صفوی»، شیعه‌پژوهی، شماره ششم، بهار ۱۳۹۵ش.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
